Bạch tuộc – loài sinh vật thông minh nhất đại dương

Bạch tuộc không chỉ là một loài động vật biển thông thường. Với cơ thể không xương mềm dẻo, tám xúc tu mạnh mẽ, trí tuệ phi thường cùng khả năng ngụy trang siêu việt, bạch tuộc là một trong những sinh vật kỳ bí nhất dưới lòng đại dương. Bài viết này ParadiseFood sẽ đưa bạn đi sâu khám phá cấu trúc cơ thể độc đáo, hành vi sinh học đặc biệt, khả năng thích nghi và vai trò văn hóa của loài bạch tuộc – sinh vật được mệnh danh là “thiên tài không xương sống”.

Nguồn gốc và phân loại khoa học của bạch tuộc

Bạch tuộc xuất hiện trên Trái Đất cách đây khoảng 170 triệu năm, vào thời Trung Jura. Chúng thuộc ngành động vật thân mềm (Mollusca), lớp chân đầu (Cephalopoda), và bộ Octopoda. Hiện nay, có khoảng 300 loài bạch tuộc được ghi nhận, chiếm hơn 1/3 tổng số loài động vật thân mềm.

Bộ Octopoda chia làm hai phân bộ chính:

• Incirrina: Thân mềm hoàn toàn, không có vây, không vỏ trong – nhóm phổ biến nhất.
• Cirrina: Có vây, có vỏ trong – thường sống ở vùng nước sâu.

Cấu trúc cơ thể đặc biệt của bạch tuộc

8 xúc tu và hệ thần kinh phi thường

Mỗi xúc tu bạch tuộc đều có khả năng hoạt động độc lập, chứa hàng triệu neuron – chiếm tới 2/3 tổng số neuron của chúng. Điều này giúp bạch tuộc có khả năng xử lý thông tin phức tạp mà không cần sự chỉ đạo trực tiếp từ não.

3 trái tim và máu màu xanh

Hai tim bơm máu đến mang để trao đổi khí, trong khi trái tim thứ ba bơm máu đến toàn cơ thể. Máu bạch tuộc có màu xanh do chứa hemocyanin – loại protein vận chuyển oxy kém hiệu quả hơn hemoglobin nhưng phù hợp với môi trường lạnh và ít oxy.

Hệ hô hấp và cảm giác

Bạch tuộc hít thở qua mang. Mắt chúng có cấu trúc tinh vi, cho phép nhìn rõ trong môi trường thiếu sáng. Mặc dù không có khả năng phân biệt màu sắc như con người, nhưng bạch tuộc vẫn cảm nhận được sự khác biệt về độ tương phản và ánh sáng.

Vòng đời và sinh sản: Hy sinh vì thế hệ sau

Tuổi thọ của bạch tuộc khá ngắn, chỉ khoảng 6 tháng đến 5 năm tùy loài. Đặc biệt, sau khi sinh sản, cả bạch tuộc đực và cái đều chết:

• Bạch tuộc đực thường chết vài tháng sau khi giao phối.
• Bạch tuộc cái đẻ từ 10.000–70.000 trứng và chăm sóc trứng suốt 5 tháng không ăn uống, sau đó chết vì kiệt sức.

Ấu trùng bạch tuộc sau khi nở sẽ sống trôi nổi và trải qua giai đoạn phát triển đầy rẫy nguy hiểm trước khi trưởng thành.

Trí thông minh vượt trội của bạch tuộc

Khả năng học hỏi và ghi nhớ

Bạch tuộc được xem là loài động vật không xương sống thông minh nhất. Chúng có trí nhớ ngắn hạn và dài hạn, học được cách giải quyết vấn đề qua thử nghiệm. Một số thí nghiệm đã huấn luyện bạch tuộc phân biệt hình dạng, học chơi đồ chơi, thậm chí mở nắp lọ hoặc trốn khỏi bể cá.

Tự chủ xúc tu và phản xạ thần kinh

Xúc tu của bạch tuộc có thể phản ứng nhanh chóng với môi trường mà không cần chỉ đạo từ trung tâm thần kinh, giống như có “bộ não riêng”. Điều này khiến các nhà khoa học cực kỳ quan tâm đến khả năng xử lý thông tin của chúng.

Hệ thống phòng thủ đáng kinh ngạc

Phun mực: lớp khói bảo vệ

Bạch tuộc có thể phun ra một đám mực đen chứa melanin để che mắt kẻ thù. Loại mực này còn át mùi, giúp chúng dễ dàng thoát thân khỏi cá mập và các loài ăn thịt khác.

Ngụy trang và biến đổi hình dạng

Làn da bạch tuộc có những tế bào sắc tố và tế bào phản chiếu, giúp chúng thay đổi màu sắc, hoa văn và thậm chí là kết cấu da để hòa lẫn vào môi trường. Loài Mimic Octopus có thể mô phỏng hình dáng của rắn biển, cá sư tử và lươn.

Tự tháo tua: kỹ thuật đánh lạc hướng

Giống như thằn lằn, một số loài bạch tuộc có thể tự tháo xúc tu khi bị tấn công. Xúc tu đứt vẫn có thể di chuyển trong thời gian ngắn, giúp bạch tuộc trốn thoát.

Cách di chuyển của bạch tuộc

Dù có khả năng bơi bằng phản lực – hút nước vào cơ thể và phun ra mạnh mẽ để đẩy mình về phía trước, nhưng cách di chuyển chính của bạch tuộc lại là… bò. Một số loài còn có thể đi bằng hai xúc tu như chân để di chuyển trên đáy biển.

Bạch tuộc trong ẩm thực và văn hóa

Bạch tuộc trong ẩm thực thế giới

Bạch tuộc là món ăn phổ biến tại Nhật Bản, Hàn Quốc, Hy Lạp và nhiều nước Địa Trung Hải. Ở Nhật, bạch tuộc xuất hiện trong sushi, takoyaki; ở Hàn Quốc, có món sannakji (bạch tuộc sống thái lát). Cách chế biến tùy vào loài và vùng miền.

Bạch tuộc trong văn hóa đại chúng

Hình ảnh bạch tuộc từng xuất hiện trong các tác phẩm như:

• Cthulhu – sinh vật thần thoại của H.P. Lovecraft.
• Ursula – mụ phù thủy nửa người nửa bạch tuộc trong “Nàng tiên cá”.
• La Piovra – biểu tượng mafia Ý với những “vòi bạch tuộc” vươn khắp mọi nơi.

Khả năng sinh tồn đáng kinh ngạc

Trốn thoát khỏi bể

Bạch tuộc có thể thoát khỏi những bể cá tưởng như kín hoàn toàn, mở nắp, chui qua khe chỉ vài cm – miễn sao phần mỏ của chúng chui lọt.

Tấn công kẻ săn mồi

Có ghi nhận cho thấy bạch tuộc có thể tấn công cá mập nhỏ, thậm chí tiêu diệt chúng bằng kỹ thuật kẹp và làm ngạt.

Một số giống loài bạch tuộc tiêu biểu

• Bạch tuộc khổng lồ Thái Bình Dương: Có thể dài đến 4–5 mét và nặng trên 50kg.
• Bạch tuộc hai đốm California: Phổ biến trong các bể nuôi.
• Bạch tuộc xanh độc: Sở hữu chất độc gây chết người.

Con người và bạch tuộc: mối quan hệ đặc biệt

Dù có chỉ số thông minh và khả năng tự nhận thức cao, bạch tuộc vẫn thường xuyên bị bắt để làm thực phẩm hoặc nghiên cứu. Tuy nhiên, một số quốc gia như Anh đã ban hành luật bảo vệ bạch tuộc, yêu cầu phải gây mê trước khi giải phẫu – công nhận quyền được đối xử nhân đạo của chúng.

Kết luận: Vì sao bạch tuộc là sinh vật đặc biệt?

Không chỉ gây ấn tượng với hình dạng kỳ lạ, bạch tuộc còn là minh chứng sống động cho khả năng tiến hóa kỳ diệu của tự nhiên. Với trí tuệ, khả năng sinh tồn, phòng thủ và ảnh hưởng đến văn hóa, bạch tuộc xứng đáng là một trong những sinh vật tuyệt vời nhất đại dương.

👉 Bạn nghĩ sao về loài sinh vật thông minh này? Nếu có cơ hội, bạn có muốn được quan sát hoặc nuôi một chú bạch tuộc không? Hãy chia sẻ cảm nhận của bạn nhé!